Prawo do życia stanowi fundament systemu praw człowieka i obywatela. Obejmuje ono wszystkie etapy życia ludzkiego, od poczęcia do naturalnej śmierci. Biologicznie nie budzi wątpliwości, że życie ludzkie rozpoczyna się w chwili zapłodnienia, co potwierdzają zarówno współczesne nauki biomedyczne, jak i orzecznictwo konstytucyjne w Polsce. W świetle prawa ochrona życia nie jest wyłącznie kwestią etyki, lecz obowiązkiem państwa wynikającym z przepisów konstytucyjnych i zobowiązań międzynarodowych.

Ochrona życia w aktach prawa międzynarodowego

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948)

Art. 3 Deklaracji głosi: „Każdy człowiek ma prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa swojej osoby.”

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (1966)

Zgodnie z art. 6 ust. 1: „Każda istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia. Prawo to powinno być chronione przez ustawę.” Polska ratyfikowała Pakt w 1977 r. (Dz.U. 1977, nr 38, poz. 167).

Konwencja o prawach dziecka (1989)

W preambule zapisano, że dziecko potrzebuje ochrony „zarówno przed, jak i po urodzeniu”. Uznano, że dzieci, ze względu na swoją niedojrzałość, wymagają specjalnej ochrony prawnej.

Europejska Konwencja Praw Człowieka (1950)

Chociaż art. 2 EKPCz mówi o prawie każdego człowieka do życia, orzecznictwo ETPCz (np. Paton v. UK, DR 19/244) nie rozszerza tej ochrony na dziecko poczęte. Jednak wiele państw członkowskich chroni życie prenatalne w ramach swojej suwerenności legislacyjnej.

Europejska Konwencja Bioetyczna (1997)

W art. 1 uznano, że celem Konwencji jest ochrona istoty ludzkiej w odniesieniu do zastosowań biologii i medycyny, z poszanowaniem jej godności i tożsamości genetycznej. Konwencja zakazuje klonowania ludzi (protokół z 1998 r.). Polska podpisała ją w 1999 r.

Konstytucyjna ochrona życia w Polsce

Art. 38 Konstytucji RP

„Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia.”

Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego
  • Wyrok z 28 maja 1997 r. (sygn. K 26/96): Trybunał orzekł, że życie ludzkie podlega ochronie konstytucyjnej od chwili poczęcia, a wszelkie przepisy umożliwiające jego pozbawienie muszą być wyjątkowe i proporcjonalne.
  • Wyrok z 22 października 2020 r. (sygn. K 1/20): TK uznał niekonstytucyjność tzw. przesłanki eugenicznej, tj. możliwości przerwania ciąży ze względu na ciężkie wady płodu. Wyrok ten umocnił status prawny życia prenatalnego jako dobra chronionego konstytucyjnie.

Analiza orzecznictwa sądów międzynarodowych i krajowych

  • ETPCz, Paton v. Wielka Brytania (1980) – Trybunał orzekł, że nienarodzone dziecko nie ma statusu osoby w rozumieniu art. 2 EKPCz, jednak pozostawił państwom swobodę w zakresie regulacji ochrony życia prenatalnego.
  • ETPCz, Vo v. Francja (2004) – Trybunał nie uznał naruszenia art. 2 EKPCz w przypadku śmierci płodu w wyniku błędu lekarskiego, ale podkreślił, że życie nienarodzone może podlegać ochronie prawnej w ramach krajowego porządku prawnego.
  • Wyrok TK z 27 stycznia 2021 r. (publikacja K 1/20) – mimo kontrowersji społecznych, TK potwierdził, że życie ludzkie nie traci wartości w żadnym etapie rozwoju, a każde rozróżnienie narusza konstytucyjną zasadę równej godności.

Ochrona życia w polskim ustawodawstwie

Prawo karne
  • Art. 152 k.k. penalizuje aborcję przeprowadzoną z naruszeniem przepisów ustawy. Za przerwanie ciąży za zgodą kobiety, ale niezgodnie z ustawą, grozi od 1 miesiąca do 3 lat pozbawienia wolności.
  • Art. 157a k.k. penalizuje spowodowanie uszczerbku na zdrowiu dziecka poczętego. Przestępstwo nie zachodzi, gdy działania były konieczne dla ratowania życia matki.
Prawo cywilne
  • Art. 8 k.c. przyznaje zdolność prawną człowiekowi od urodzenia, ale przepisy uznają nasciturusa za podmiot prawny w zakresie dziedziczenia (art. 927 k.c.) i odpowiedzialności deliktowej (art. 4461 k.c.).
Prawo rodzinne
  • Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje możliwość ustanowienia kuratora dla dziecka poczętego (art. 182 k.r.o.), jeśli zachodzi potrzeba ochrony jego przyszłych praw.

Propozycje legislacyjne w Polsce (2020–2025)

  • Projekt ustawy „Legalna Aborcja Bez Kompromisów” (2022) – zakładał pełną legalizację aborcji do 12. tygodnia ciąży. Został odrzucony przez Sejm I czytaniu jako sprzeczny z Konstytucją.
  • Projekt Lewicy (2024) – przewidywał dodanie przesłanki społecznej jako podstawy legalnej aborcji. Spotkał się z krytyką środowisk konstytucyjnych oraz ekspertów bioetyki.
  • Projekt Ordo Iuris (2021) – zakładał pełną ochronę życia dziecka poczętego, również w przypadkach tzw. przesłanki kryminalnej. Projekt nie został skierowany do procedowania, ale zyskał szerokie poparcie społeczne.

Analiza dokumentów ONZ i UE

  • CEDAW, Uwagi końcowe dla Polski (2024) – Komitet uznał obowiązujące regulacje za naruszające prawa kobiet i wezwał do ich liberalizacji. Polska odrzuciła te uwagi, powołując się na Konstytucję RP i orzecznictwo TK.
  • Rezolucja Parlamentu Europejskiego z 11 kwietnia 2024 – potępiła ograniczenia aborcji w Polsce jako sprzeczne z Kartą Praw Podstawowych UE. Rezolucja nie jest wiążąca, a jej stanowisko było krytykowane przez Komisję Wenecką jako ingerujące w autonomię państw członkowskich.
  • Rada Europy, Rekomendacja 1100 (1989) – wskazywała na konieczność poszanowania życia ludzkiego także w kontekście eksperymentów prenatalnych i procedur IVF, postulując ochronę także zarodków.

Ochrona życia w praktyce społecznej i medycznej

Wprowadzenie zakazu aborcji eugenicznej wywołało znaczne napięcia społeczne, jednak nie podważa to obowiązku państwa do ochrony życia. Państwo powinno równocześnie zapewniać:

  • wsparcie dla matek dzieci chorych (finansowe, medyczne, psychologiczne),
  • rozwój hospicjów perinatalnych,
  • dostęp do diagnostyki prenatalnej niepowiązanej z intencją aborcji.

Wnioski i postulaty

  1. Ochrona życia od poczęcia powinna pozostać niepodważalną zasadą konstytucyjną.
  2. Polska nie narusza prawa międzynarodowego, chroniąc życie prenatalne – istnieje tu pewien margines swobody legislacyjnej.
  3. Konieczne jest wzmocnienie pozaprawnych instrumentów ochrony życia, jak edukacja, pomoc rodzinie, psychoterapia i medycyna paliatywna prenatalna.
  4. Należy stanowczo sprzeciwić się presji instytucji międzynarodowych, które dążą do nadania statusu prawnego tzw. „prawu do aborcji”.

Przypisy

  1. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, art. 3.
  2. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, Dz.U. 1977, nr 38, poz. 167.
  3. Konwencja o Prawach Dziecka, Dz.U. 1991, nr 120, poz. 526.
  4. Orzeczenie TK K 26/96, OTK 1997/2/19.
  5. Orzeczenie TK K 1/20, Dz.U. z 2021 r., poz. 175.
  6. Kodeks karny z 1997 r., Dz.U. z 2023 r., poz. 535.
  7. Kodeks cywilny z 1964 r., Dz.U. z 2023 r., poz. 1610.
  8. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Dz.U. z 2020 r., poz. 1359.
  9. Europejska Konwencja Bioetyczna, ETS nr 164, 1997.
  10. Paton v. United Kingdom, DR 19/244 (1980).
  11. Vo v. France, Application no. 53924/00.
  12. Rezolucja PE z 11.04.2024 (2024/2648(RSP)).
  13. CEDAW Concluding Observations: Poland, 2024.